حرمت شراب درقرآن وروایات

پرسش 

حرمت شراب در قرآن

تاریخ انتشار : 1388/10/7

 

بازدید : 53101

 

منبع: پایگاه حوزه، شماره 2-14419

سوال

چرا حرام بودن شراب در قرآن گفته نشده؟

پاسخ

در قرآن ذکر شده چنانکه می فرماید:

یسئَلُونَک عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَیسِرِ قُلْ فِیهِمَا إِثْمٌ کبِیرٌ وَ مَنَفِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُمَا أَکبرُ مِن نَّفْعِهِمَا وَ یسئَلُونَک مَا ذَا ینفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ کَذَلِک یبَینُ اللَّهُ لَکُمُ الاَیتِ لَعَلَّکمْ تَتَفَکَّرُونَ‏.[1]

در باره شراب و قمار، از تو می‏پرسند، بگو: «در آن دو، گناهی بزرگ، و سودهایی برای مردم است، و[لی‏] گناهشان از سودشان بزرگتر است. » و از تو می‏پرسند: «چه چیزی انفاق کنند؟» بگو: «مازاد [بر نیازمندی خود] را.» این گونه، خداوند آیات [خود را] برای شما روشن می‏گرداند، باشد که در [کار] دنیا و آخرت بیندیشید.

یأَیهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا لا تَقْرَبُوا الصلَوةَ وَ أَنتُمْ سکَرَی حَتی تَعْلَمُوا مَا تَقُولُونَ وَ لا جُنُباً إِلا عَابِرِی سبِیلٍ حَتی تَغْتَسِلُوا وَ إِن کُنتُم مَّرْضی أَوْ عَلی سفَرٍ أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِّنکُم مِّنَ الْغَائطِ أَوْ لَمَستُمُ النِّساءَ فَلَمْ تجِدُوا مَاءً فَتَیمَّمُوا صعِیداً طیباً فَامْسحُوا بِوُجُوهِکُمْ وَ أَیدِیکُمْ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَفُواًّ غَفُوراً[2]

ای کسانی که ایمان آورده‏اید، در حال مستی به نماز نزدیک نشوید تا زمانی که بدانید چه می‏گویید؛ و [نیز] در حال جنابت [وارد نماز نشوید] -مگر اینکه راهگذر باشید- تا غسل کنید؛ و اگر بیمارید یا در سفرید یا یکی از شما از قضای حاجت آمد یا با زنان آمیزش کرده‏اید و آب نیافته‏اید، پس بر خاکی پاک تیمّم کنید، و صورت و دستهایتان را مسح نمایید، که خدا بخشنده و آمرزنده است.

یأَیهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا إِنَّمَا الخَْمْرُ وَ الْمَیسرُ وَ الأَنصاب وَ الأَزْلَمُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشیطنِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ‏[3]

ای کسانی که ایمان آورده‏اید، شراب و قمار و بتها و تیرهای قرعه پلیدند [و] از عمل شیطانند. پس، از آنها دوری گزینید، باشد که رستگار شوید.

این آیه هم در مدینه نازل شد و حکم قطعی حرمت شراب را بیان کرد. در شأن نزول این آیه گفته اند وقتی که آیه 43 سورة نساء نازل شد. عمر گفت:

اللهم بین لنا فی الخمر بیانا شافیا.یعنی خدایا درباره خمر بیانی روشن و کافی... برای ما بیاور چون خلیفه دوم تا آن زمان شراب می نوشید. و بعد این آیه نازل شد. البته درباره شأن نزول آیه فوق نظرات دیگری هم هست. این آیه در سال چهارم هجرت و 17 بعثت نازل شد و خمر به طور قطعی و کامل تحریم شد. البته آیات دیگری نیز در مذمت خمر وجود دارد. در روایتی امام صادق(ع) فرمود:

مَا بَعَثَ اللَّهُ نَبِیاً قَطُّ إِلَّا وَ قَدْ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّهُ إِذَا أَکْمَلَ لَهُ دِینَهُ کَانَ فِیهِ تَحْرِیمُ الْخَمْرِ وَ لَمْ تَزَلِ الْخَمْرُ حَرَاماً إِنَّ الدِّینَ إِنَّمَا یحَوَّلُ مِنْ خَصْلَةٍ ثُمَّ أُخْرَی فَلَوْ کَانَ ذَلِکَ جُمْلَةً قُطِعَ بِالنَّاسِ دُونَ الدِّینِ[4]

یعنی: خداوند هرگز پیامبری را بر نیانگیخت مگر آنکه می دانست که چون دین او را کامل کند تحریم شرابخواری نیز در آن است. شراب همیشه حرام بوده است. دین از خصلتی به خصلت دیگر تحول می یابد و اگر از ابتدا کامل بود مردم دین را نمی پذیرفتند.

در اینجا عباراتی را از کتاب  آیات الأحکام (الجرجانی) در ذیل خدمتتان ارائه می نمائیم

قوله تعالی فی سورة المائدة یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیطانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ[5]

یعنی ای گروه مؤمنان اینست و جز این نیست که شراب و قمار و بتان و عمل نمودن به تیرها که عادت اهل جاهلیت بود جهة قمار یا استخاره پلیدیست ناشی از عمل شیطان پس اجتناب کنید از خمر شاید که رستگاری یابید.

پوشیده نماند که علماء متفقند بر آن که آیت آخر آیتی است که نازل شده است در شأن خمر لیکن اصحاب ما بر آنند که هیچ آیت نازل نشده است که دلالت کند بر تحلیل خمر بلکه هر آیت که در شأن او نازل شده دالست بر تحریم او و حرمت او متفق علیه جمیع شرایع و ادیان است بنا بر آن که مدار تکالیف شرعیه بر عقل است و او مزیل عقل است و جمهور مخالفین بر آنند که خمر در اول اسلام حلال بود»[6] و در آخر حرام شد باین آیت.

و گویند که چهار آیت نازل شده است در شأن خمر یکی قول خدای تعالی در سوره نحل وَ مِنْ ثَمَراتِ النَّخِیلِ وَ الْأَعْنابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَکَراً وَ رِزْقاً حَسَناً[7] یعنی و از جمله موهای درختها خرما و انگور فرا می‏گیرید از هر یک ازین میوه‏های شراب که مزیل عقل است و روزی نیکو[8]  این آیت نازل شد در مکه و مردم به شرب خمر مشغول بودند و به حلالی می‏خوردند بعد از آن عمر و معاذ و جمعی از اصحاب رسول صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم گفتند ای رسول خدا فتوی ده ما را در باب خمر

از جهت آن که او زایل کننده عقل است و بر اندازنده مال است پس نازل شد قول خدای تعالی یسْئَلُونَکَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَیسِرِ قُلْ فِیهِما إِثْمٌ کَبِیرٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ[9] یعنی می‏پرسند از تو ای محمد در باب خمر و قمار بگو در ایشان گناه بزرگست و فایده‏هاست از برای مردم[10] پس بعد از نزول این آیت بعضی می‏خوردند و بعضی نمی‏خوردند بعد از آن عبد الرحمن بن عوف روزی ضیافت کرد جمعی را از اصحاب پس خمر خوردند و مست شدند و پیشنمازی کرد یکی ازیشان و در نماز سوره قُلْ یا أَیهَا الْکافِرُونَ خواند و خواند که اعبد ما تعبدون پس نازل شد:

قول خدای تعالی یا أَیُهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَقْرَبُوا الصَّلاةَ وَ أَنْتُمْ سُکاری[11]‏ _ [12]

بعد از نزول این آیت مردم به شرب خمر کم اقدام می‏نمودند تا آن که روزی ضیافت کرد عتبان بن مالک سعد بن ابی وقاص را با جمعی از اصحاب پس خمر خوردند و مست شدند و شعرها می‏خواندند و با یکدیگر تفاخر می‏کردند سعد شعری خواند در هجو انصار بود پس شخصی از انصار که آنجا حاضر بود زد سعد را به استخوانی طرف دهان شتر و سر او را شکست چنانکه سفیدی سر استخوان‏ او نمایان شد پس سعد شکایت کرد نزد رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم پس نازل شد این آیت که إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیسِرُ الی آخر[13] پس امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود که اگر قطره از شراب در چاهی افتد پس به جای آن چاه مناره بنا کنند اذان نگویم بر آن مناره و اگر قطره از شراب در دریا افتد پس خشک شود آن دریا و از زمین او گیاه برآید نچرانم آن گیاه هیچ حیوانی را[14] و بعضی محققان گفته‏اند که همه آیات مذکوره دلالت می‏کند بر تحریم خمر چنانکه به اندک تأملی ظاهر می‏گردد و ازین مقدمات معلوم شد که مقصود از آیت مذکوره بیان حکم خمر است و باقی امور تبعیت اوست.[15]

---

[1] . آیه 219 سورة بقره

[2] . آیه 43 سورة نساء

[3] . سورة مائده آیه 90

[4] . وسایل الشیعه ج 17 ص 237 حدیث1

[5] . سورة المائدة  آیه 90

[6] . آیتی در موضوع حلیت خمر نازل نشده است چنانچه مذکور خواهد شد بلکه بعنوان عادت جاهلیت می‏خوردند با نهی شرع اسلامی چون که نهی به عناوین مختلفه نازل شده تا این که آیه فاجتنبوا و آیه( فَهَلْ أَنْتُمْ مُنْتَهُونَ) نازل شد تا این که گفتند انتهینا انتهینا.

[7] . آیه 67 فی النحل

[8] . از آیه شریفه مستفاد نمی‏شود حلیت خمر چون که سکر در لغت بمعنی سرکه آمده و مراد از رزق حسن دبس است و خوردن جمعی از روی عادت جاهلیت دلیل بر حلیت خمر نمی‏باشد.

[9] . آیه 219، البقرة

. [10] آیه شریفه صریح است در حرمت خمر چون که می‏فرماید در خصوص خمر و قمار این دو عمل گناهی است بزرگ و وجود منافع جزئی در بعض موارد و در تجارت موجب حلیت آنها نمی‏باشد چنانچه در خصوص قمار مسلم همه مسلمانان است و تشبثات جمعی از اهل سنت به حلیت برای حفظ احترام گذشتگان و پرده پوشی از اعمال قبیحه آنهاست فقط.

[11] . آیه 43، النساء

[12] . و هم چنین این آیت صریح در حرمت خمر است و اقدام جمعی از اصحاب دلیل بر جواز شرعی نمی‏شود

[13] . در اطراف آیات خمر کلام و بحث مفصلی در کتاب اثبات الایات ایراد گردیده رجوع به آن جا کنید.

[14] . این قبیل روایات باید طرح بشود زیرا که موضوع حرمت خمر است نه گیاه روییده شده از محل خمر و معلوم است که حکم مرتفع می‏شود به ارتفاع و زوال موضوع و موضوع از بین رفته از جهت استحاله و تبدل موضوع و ایجاد مناره در محل نجس موجب حرمت اذان و مکث نمی‏شود و این قبیل کلام سزاوار نیست که به پیشوایان دین نسبت داده شود (علیکم بالدرایة لا بالروایة).

[15] . آیات الأحکام (الجرجانی)، ج‏1، ص: 83  تا ص: 85